W dniu 15 listopada 2023 roku wejdą w życie przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Ustawa przewiduje między innymi nowelizację kodeksu cywilnego, kodeksu postępowania cywilnego oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zmiany w zakresie ograniczenia kręgu spadkobierców oraz procedury odrzucenia spadku w imieniu małoletniego były długo wyczekiwane.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że ograniczeniu ulegnie krąg spadkobierców. Do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie powołanej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, zaś do spadków otwartych od 15 listopada 2023 i później, stosowane będą już znowelizowane przepisy. Stosownie do treści przepisu art. 924 kodeksu cywilnego, spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Nowelizacja zakłada między innymi, że krąg spadkobierców ograniczony będzie do wnuków dziadków spadkodawcy.
Kolejne zmiany wprowadzane przez tę ustawę zakładają między innymi, że jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, to bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Powyższe będzie miało zastosowanie między innymi w sprawach o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. To jednak nie koniec zmian, gdyż od 15 listopada 2023 roku możliwe pod pewnymi warunkami będzie odrzucenie spadku w imieniu małoletniego bez zezwolenia właściwego sądu. Ustawa zakłada, że jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców. Oznacza to, że rodzic będzie mógł odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka bez zezwolenia właściwego sądu jeżeli małoletni został powołany do dziedziczenia na skutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, przy czym jeżeli dzieci powołanych na skutek odrzucenia spadku przez rodzica jest więcej niż jedno, to:
– w wypadku gdy wszystkie dzieci powołane do spadku na skutek odrzucenia przez rodzica są małoletnie – spadek musi być jednocześnie odrzucany w imieniu wszystkich małoletnich dzieci,
– w wypadku gdy, poza jednym małoletnim dzieckiem, reszta dzieci powołanych do spadku na skutek odrzucenia spadku przez rodzica jest pełnoletnia – spadek ma być jednocześnie lub uprzednio odrzucony przez pozostałe dorosłe dzieci rodzica, którego odrzucenie spadku spowodowało powołanie do spadku jego dzieci,
– w wypadku gdy poza małoletnim dzieckiem powołanym do spadku na skutek odrzucenia przez rodzica do spadku zostają także inne dzieci małoletnie i pełnoletnie – spadek ma być jednocześnie lub uprzednio odrzucony przez pozostałe dorosłe dzieci rodzica, którego odrzucenie spadku spowodowało powołanie do spadku jego dzieci, a także jednocześnie z oświadczeniem o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego powołanego do spadku na skutek odrzucenia spadku przez rodzica muszą być złożone oświadczenia w imieniu wszystkich małoletnich dzieci tak powołanych do spadku.
Problem nie zachodzi gdy rodzic ma tylko jednego zstępnego gdyż przepis wyraźnie wskazuje, że spadek mają odrzucać inni zstępni rodziców.
Jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku albo o uchyleniu się od skutków prawnych tego oświadczenia nie upłynął przed dniem 15 listopada 2023 roku zastosowanie będą miały już powyższe – nowe zasady dotyczące możliwości odrzucenia spadku bez zezwolenia właściwego sądu.
Ponadto, od 15 listopada 2023 roku, w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką, zezwolenie na dokonanie czynności w postaci prostego przyjęcia spadku lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydawać będzie sąd spadku, zaś z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wniosek o zezwolenie na dokonanie takiej czynności, złożony do sądu opiekuńczego, przekazywany będzie do dalszego rozpoznania przez sąd spadku.
Zmianie ulegnie także sposób obliczania 6-miesięcznego terminu na odrzucenie spadku, w wypadkach gdy na dokonanie takiej czynności wymagana jest zgoda sądu. Termin ten nie ulega zmianie i w dalszym ciągu wynosić będzie 6 miesięcy, jednakże jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymagać będzie zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Dotychczas prezentowane były trzy różne koncepcje dotyczące liczenia 6 – miesięcznego terminu, w wypadku gdy na dokonanie czynności wymagana była zgoda sadu (z koncepcją wiodącą wyznaczoną przez uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 roku, sygn. akt III CZP 102/17). Od 15 listopada 2023 roku wątpliwości te zostaną rozwiane i termin będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego wszczętego na wniosek o wydanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem.
Niniejsze opracowania ma charakter wyłącznie informacyjny, nie stanowi porady prawnej ani świadczenia pomocy prawnej.